ROZBUDZAMY WRAŻLIWOŚĆ MUZYCZNĄ W PRZEDSZKOLU
Muzyka w wychowaniu przedszkolnym jest jedną z dziedzin procesu wychowania i wielostronnego uczenia się. Wraz z plastyką, literaturą dziecięcą i żywym słowem stanowi całokształt oddziaływań, których celem jest wykorzystanie wartości estetycznych i artystycznych do ukierunkowania aktywności, wyzwalania uczuć i rozwoju samoekspresji dziecka. Aktywność motoryczna do działań przejawiająca się potrzebą wzmożonego wyładowania energii, ciągłą gotowością poznawczą jest stanem ogromnie istotnym w kontaktach z otoczeniem. „Poprzez działalność i twórczość muzyczną dziecko przejawia chęć wyrażania własnych przeżyć. Konkretyzuje się to głównie w wytworach plastycznych w pomysłach muzycznych, inscenizacjach. Pobudza to inwencję, uczy samodzielności, jest przejawem emocjonalno – poznawczego stosunku do siebie i otoczenia” [1] – pisze M. Kwiatowska. Muzyka jest w stanie pochłonąć każdy ładunek energii dziecka i optymalnie wykorzystać potrzebę jego wyżycia się, potrzebę aktywności. Twórczość muzyczna jest dziedziną tak zróżnicowaną i bogatą, że daje możliwość pełnej aktywności dzieciom o rożnym poziomie rozwoju i uzdolnień muzycznych.
Podstawowym założeniem wychowania muzycznego w przedszkolu jest usprawnienie wszystkich form wychowania muzycznego w postaci zintegrowanej. Dominować powinny formy żywe: śpiew, ruch przy muzyce, inscenizacje, spontaniczna ekspresja.
Powszechną formą muzycznego wyrazu jest śpiew. Jest on czymś naturalnym, łatwym. Upodobanie do śpiewu, do muzyki widać już u dzieci najmłodszych. Dzieci lubią słuchać. Piosenka jest źródłem radości. Już małe dziecko szuka w śpiewaniu okazji do przeżywania. Nieważna staje się umiejętność śpiewania czy poprawność rytmiczna, dlatego tak ważną czynnością, niezwykle lubianą przez dzieci jest śpiew matki, który działa kojąco i uspakajająco na małe pociechy. Samo dziecko oprócz słuchania lubi też śpiewać i tworzyć. Tworzenie jest realizacją własnej doskonałości, poczucia, że jest się w stanie wszystkiego dokonać. Tworzenie daje dziecku radość, poczucie ważności, siły sprawczej, przez co staje się ono zdolne do rozwoju – głosi jeden z postulatów zawartych w „Programie edukacji przedszkolnej” – Świat Przedszkolaka[2]2. Dziecko dzięki śpiewaniu rozwija swój aparat głosowy, słuch muzyczny, poczucie rytmu. Śpiew połączony z ruchem – bardzo lubiana przez dzieci forma- wyrabia poczucie rytmu, poprawia sylwetkę dziecka, niweluje błędy postawy, wpływa na ogólną grację i wdzięk podczas poruszania się.
Piosenka, muzyka i rytm rozbudzają u dziecka wrażliwość i muzyczną kulturę. Kontakt z muzyką rozwija też wrażliwość emocjonalną. Charakter słuchanego utworu i muzyki można odczytać z wyrazu twarzy, z mimiki dziecka. Odpowiednio dobrana wprowadza w pogodny i radosny nastrój, działa kojąco na układ nerwowy.
Zajęcia umuzykalniające mogą też być okazją do rozwijania twórczości dziecka, korzystnie wpływają na kształtowanie twórczej postawy. Dziecko charakteryzuje naturalna wrażliwość na muzykę. „Poprzez muzykę dzieci kształcą swoje zdolności, zainteresowania, uczą się prostych operacji myślowych takich jak: porównywanie, analiza, abstrahowanie. Muzyka uczy oznajmiać i komunikować swoje myśli i doświadczenia”, wycisza nadmierne emocje negatywne, pobudza pozytywne.
Spontaniczna ekspresja jest ważnym elementem twórczości muzycznej. „Bodźcem inspirującym może być piosenka, obrazek, byleby tylko pobudzona została pomysłowość dziecka. Wszelkie samodzielne pomysły dziecka związane z muzyką, niezależnie od materiału użytego przez dziecko będą spontaniczną twórczością dziecięcą” [3].
„Radość dostarczana dzieciom przez muzykę jest wielostronna; wynika przede wszystkim z czynnego jej uprawiania; jest to zadowolenie wywołane własną aktywnością-wyładowaniem nagromadzonej energii, samorealizacją, satysfakcją działania i tworzenia – wylicza M. Przychodzińska – Kaciszak. Do grona funkcji jakie spełnia muzyka we wszechstronnym rozwoju osobowości dziecka (poznawcza, kształcąca, wychowawcza) zaliczyć też trzeba funkcję terapeutyczno-kompensacyjną” [4]. „Muzyka stwarza dzieciom możliwość artystycznego wyżycia się, kompensowania braków w zakresie zaspakajania potrzeb ekspresyjnych, podniesienia poczucia własnej wartości i uznania” [5].
Muzyka uczy słuchać i słyszeć, angażuje wysiłek w celu poznania aktywnego, a poprzez słuch – najbogatszy ze wszystkich bodźców zmysłowych, kontaktuje się ze światem zamieszkałym przez melodię, dźwięki, które wychowują ludzi. Dźwięki przenikają do świata wewnętrznego, zwłaszcza u małego dziecka. Dzięki nim możemy poznać osobowość małego dziecka, ich głębie, nawet tę najgłębszą i niedostępną dla rodziców. Muzyka daje dziecku radość i odprężenie, jest ukonkretnieniem jego ukrytych marzeń. Czasami jest źródłem smutku, melancholii i zdenerwowania. Zdarza się, że pod wpływem pięknej muzyki oczy dziecka napełniają się łzami. W ten sposób dają one upływ swoim niepokojom, przeżyciom. Dzisiaj muzyka, dźwięk to znakomity środek terapeutyczny. Odpowiednio dobrana i kierowana może stanowić prosty i silny środek oddziaływania bezpośredniego. Zauważamy to u małego dziecka, które można uspokoić właśnie dzięki nastrojowej i cichej muzyce czy kołysance, dlatego tak ważne jest wprowadzanie dzieci w dziedzinę, która później dostarczy im wiele radości, wielkiego ukojenia i szlachetnego odpoczynku.
Uczulając dziecko na świat dźwięków, rytm skłaniamy je do tego, aby uważnie słuchał. W ten sposób doprowadzamy je do odkrycia ciszy. W niej usłyszeć można muzykę, co ważne jest we współczesnym świecie, gdzie dominuje hałas i gwar.
Podobnie jak w twórczości plastycznej współczesne tendencje wychowania muzycznego odrzucają metody, których celem jest wierne odtworzenie przez dzieci muzyki Zamiast wzorów do naśladowania „proponuje się dzisiaj przedszkolakom muzykę tworzoną spontanicznie przez nie same, czasami naiwną i prymitywną, lecz bliską psychice dziecka, muzykę która wyzwala energię, daje poczucie swobody i radości” [6] – wylicza I. Dudzińska.
„Aktywność muzyczna dzieci może być spontaniczna, inspirowana lub kierowana. W toku wszystkich zabaw i zajęć muzycznych rozwijają się u dzieci podstawowe zdolności muzyczne takie jak: słuch muzyczny, poczucie rytmu, poczucie tempa, a także wrażliwość muzyczna” [7]. Małe dzieci bardzo lubią improwizacje, układanie melodii. Śpiewają lalce do snu, układają melodię do tańca, wykonują własne podkłady do bajek. Melodie powstają zazwyczaj razem ze słowami, nie mają żadnej określonej budowy, są całkowicie swobodne, najczęściej przypominają melodeklamacje. Element twórczy inspirowany przez muzykę zawierają najczęściej zajęcia plastyczno-muzyczne wiążące się ze słuchaniem różnorodnej muzyki. Są to różnego rodzaju formy swobodnej wypowiedzi plastycznej wywołanej przeżyciem muzycznym. Mogą to być na przykład:
1. Malowanie farbami treści pozamuzycznej, którą sugerują dwa kontrastowe krótkie utwory muzyczne lub instrumentalne.
2. Dobór barw od kontrastujących utworów. Najczęściej dzieci kojarzą muzykę lekką i pogodną, utrzymaną w wyższych rejestrach z barwami jasnymi, pastelowymi, natomiast dla muzyki dynamicznej, pełnej grozy, wybierają barwy ciemne, intensywne.
3. Plastyczne przedstawienie nastroju słuchanej muzyki. Niektóre dzieci bardzo szybko kojarzą sobie barwy i najwłaściwszą techniką malowania z charakterem utworu, wypowiadają się abstrakcyjnie bez większego trudu, inne potrafią malować wyłącznie rysunki przedmiotowe[8].
Zajęcia tego typu wpływają na zwiększoną intensywność przeżywania słuchanej muzyki, sprzyjają uważnej obserwacji utworu. Kształtują indywidualność wypowiedzi, rozwijają wyobraźnię artystyczną małego odbiorcy.
Twórczość i działalność muzyczna dziecka w trakcie pobytu w przedszkolu daje dziecku wiele satysfakcji i zadowolenia. Zabawowy charakter tej działalności ma dla dziecka wielką wartość. Naturalne i charakterystyczne formy i metody pracy sprzyjają ogólnemu i muzycznemu rozwojowi dziecka. Muzyka i twórczość muzyczna to element codziennego życia w zbiorowości przedszkolnej. Muzyka otacza dziecko każdego dnia. Pozwala na poznanie, przeżywanie i działanie. Skłania do prób, do działania, do wyrażania siebie, do artystycznej ekspresji.
„Działanie, tworzenie jest formą dziecięcej ekspresji, wyrazem naturalnej potrzeby aktywności. W działaniach wyrażają się wszelkie sytuacje pragnieniowe. Działanie jest procesem wolicjonalnym przebiegającym od motywów i pobudek poprzez preferencji i decyzje, do efektów i ocen własnych zachowań. Dlatego tak ważna w przedszkolu jest właściwa stymulacja pragnień, pomoc w wyborze bodźca do działań i czuwanie nad wykonaniem zadania, a w końcu interpretacja wysiłku” [9].
Przypisy:
1. M. Kwiatowska (red.): Podstawy pedagogiki przedszkolnej. op. cit.., s. 283
2. V. Potaczek: Muzykoterapia w przedszkolu.[W:] „Wychowanie w Przedszkolu” nr 4, 1998, s. 297.
3. M. Kwiatowska (red.): Podstawy pedagogiki przedszkolnej…op. cit., s. 289.
4. M. Przychodzińska-Kaciczak: Muzyka i wychowanie…op. cit., s. 189.
5. M. Kisiel: Zajęcia umuzykalniające w przedszkolnych grupach specjalnych.[W:] „Wychowanie w Przedszkolu” nr 2, 1999, s. 125.
6. I. Dudzińska (red.): Metodyka wychowania w przedszkolu cz. III, Warszawa 1990, WSiP, s. 74.,
7. M. Suświłło: Zabawy i zajęcia muzyczne stymulatorem rozwijania aktywności własnej dzieci.[W:] „Wychowanie w Przedszkolu” nr 2, 1993, s. 68.
8. I. Dudzińska (red.): Metodyka wychowania w przedszkolu cz. III, Warszawa 1990…op. cit.,s.79.
9. M. Kwiatowska (red.): Podstawy pedagogiki przedszkolnej…op. cit., s. 290
